Humorenleer en de vier lichaamssappen

In de humorenleer is het lichaam één geheel
In de Middeleeuwen hadden artsen nog geen eigen specialisatie. Waar artsen tegenwoordig veel van een specifiek deel van het lichaam of een ziektebeeld weten, deden artsen in de Middeleeuwen alles zelf. Ze keken vanuit een holistische blik naar de gezondheid: alle elementen van het lichaam stonden met elkaar in verbinding. Volgens dit idee waren er vier lichaamssappen: bloed, slijm, gele gal en zwarte gal. Dit werden ook wel de ‘humoren’ genoemd. De humorenleer is een opvatting uit het verre verleden. Het kwam van de oud-Griekse arts Hippocrates en is later bewerkt door de Grieks-Romeinse arts Galenus.

Leef met mate
In de Middeleeuwen geloofde men niet dat ziekte door een virus of bacterie kwam. Ziekte zou vanuit het eigen lichaam ontstaan. Door goed te letten op voeding, nachtrust en het krijgen van frisse lucht bleven de humoren in balans. Ook een gematigde levensstijl en een goede beheersing van emoties hielden het lijf gezond. De vier humoren stonden in verbinding met de natuur, seizoenen en zelfs sterrenbeelden. 

Aderlaten als oplossing voor te veel bloed
Door de eeuwen heen kwamen er meerdere grootschalige uitbraken van pest. Vanuit de holistische leer zagen artsen dit als een vorm van bederf van het lichaam. Hoge koorts zou een teken zijn van te veel ‘heet’ bloed in de aderen. Door bloed uit het lichaam te laten stromen kwam het weer in balans met andere soorten vocht van het lichaam. Het aderlaten is zo’n 2000 jaar in gebruik geweest om tal van ziekten mee te behandelen. Het onttrekken van het bloed kwam al voor Christus in gebruik en werd tot de 19e eeuw in medische geschriften genoemd.

Het einde van de humorenleer
Cornelis Krayenhoff (1758-1840) is vooral de geschiedenisboeken ingegaan als architect van de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de verdedigingslinie Stelling van Amsterdam. Maar voordat hij furore maakte als bouwkundige was hij werkzaam als arts in Amsterdam. Tot zijn medische instrumenten behoorde een set voor aderlatingen, zie foto. 

Krayenhoff maakte als arts het einde van de humorenleer mee. In zijn tijd kwamen nieuwe inzichten en ging men meer uit van het ontwikkelen van medicijnen. Daarbij kwamen er waarschuwingen voor de gevaarlijke gevolgen van het aderlaten. Want het ging wel eens mis, als het niet op een veilige manier werd uitgevoerd. De humorenleer is weliswaar niet opgegaan in de moderne geneeskunde, maar heeft wel een belangrijke basis gelegd voor de kennis die we nu hebben.