Eerherstel voor Anton de Kom

Zijn vader wordt vlak voor de afschaffing van de slavernij in 1863 geboren op de plantage Molhoop in de Nederlandse kolonie Suriname. Ondanks dat de slavernij in zijn leven officieel niet meer bestaat, heeft Anton de Kom (Paramaribo 1898) zijn leven lang last van de ongelijkheid die eruit voortvloeit. Door het racistische beleid kan hij maar moeilijk een baan vinden. Daarom vertrekt hij in 1921 naar Nederland om zijn geluk te beproeven. Hij trouwt er en ontwikkelt zich als schrijver en dichter.

De Ghandi van Suriname

Als zijn moeder ziek wordt vertrekt Anton de Kom met zijn vrouw Nel en jonge gezin eind 1932 naar Suriname. Vanaf dat moment wordt hij ‘als gevaarlijke communist’ scherp in de gaten gehouden door het koloniale bestuur en krijgt een spreekverbod. Hij opent op het erf van zijn vader een adviesbureau en trekt zich het lot van arbeiders, met name Javaanse contractarbeiders, aan. Hij verzamelt hun klachten en krijgt hierdoor de bijnaam ‘Ghandi van Suriname’. Niet veel later wordt Anton de Kom gearresteerd en drie maanden vastgezet in Fort Zeelandia. 

Wij slaven van Suriname

Op 10 mei 1933 wordt hij verbannen uit zijn land; enkele reis Nederland. Ook in Nederland wordt hij in de gaten gehouden en komt hij weer moeilijk aan werk. Het zit hem dwars dat in Nederland zo weinig kennis is van Suriname en het slavernijverleden. In 1934 publiceert hij zijn boek Wij slaven van Suriname, een aanklacht tegen racisme, uitbuiting en koloniale overheersing. Deze klassieker uit de Surinaams-Nederlandse literatuur is de allereerste publicatie waarin vanuit het perspectief van (een nazaat van) slaafgemaakten wordt geschreven over de Surinaamse geschiedenis.

Wij en gij

Bijzonder aan dit boek is dat Anton de Kom twee groepen lezers aanspreekt; de zwarte Surinamers en de witte Nederlanders. Hij probeert de zwarte lezers, aangesproken met ‘wij’, te bevrijden van hun ‘diep verankerde minderwaardigheidsgevoel’. 

“Geen volk kan tot volle wasdom komen, dat erfelijk met een minderwaardigheidsgevoel belast blijft. Daarom wil dit boek trachten het zelfrespect der Surinamers op te wekken.”

[...]

“Dan vragen wij het recht om eens na te gaan door welke daden deze zendelingen der Europeesche kultuur in den loop der historie hun moreele superioriteit bewezen hebben.” 

De tweede lezersgroep, aangesproken met ‘gij’, nodigt hij uit om de geschiedenis van twee kanten te bekijken.

“Ook gij moet iets voelen van de wanhoop en het verdriet dier zwarten, weggesleept uit hun woonplaats, ver van hun verwanten, ziek door deining en slechte voeding, vol angst voor hun onbekende bestemming.”

Actualiteit

Nog steeds wordt Wij slaven van Suriname veel gelezen. In deze tijd waarin Black Lives Matter-beweging vol in de aandacht staat, legt het boek schrijnend een link met de actualiteit. Uitgeverij Atlas-Contact is halverwege 2020 al toe aan de 17e druk. Inmiddels is De Kom’s boek vertaald in het Engels en het Duits. Er is bewust gekozen om het taalgebruik niet aan te passen in deze tijd. Dat is ook niet nodig want dit werk is enorm toegankelijk geschreven. 

Eerherstel

In 1960 wordt zijn lichaam geïdentificeerd in een Duits massagraf met 1400 mensen. Hij wordt als verzetsheld herbegraven op de erebegraafplaats in Loenen (Gld). Ook krijgt in 1989 een plein in Amsterdam-Zuidoost zijn naam. Het Anton de Komplein biedt plek aan een herdenkingsbeeld (2006) en een muurschildering (2020) van de voorvechter van dekolonisatie. 

Als eerste Surinamer wordt hij in 2020 opgenomen in de canon van Nederland. En toch is de discussie rondom Anton de Kom nog niet geluwd. “Hij was weggestuurd als opruier terwijl hij opkwam voor zijn volk. Eerherstel voor Anton de Kom is nog steeds nodig”, zegt Ernestine Comvalius op de herdenking van zijn verjaardag op 22 februari 2020.